Ótkir juqpalı asqazan-ishek kesellikleri (diareya)
Ádette jaz máwsiminde ótkir juqpalı asqazan-ishek kesellikleri, yaǵnıy diareya menen keselleniwshilik kóbeyedi.
Diareya – hár qıylı bakteriya, virus hám basqa mikroorganizmler keltirip shıǵarıwshı infekciyalar simptomı bolıp, onıń baslı belgisi ádettegiden ózgeshe sutkasına 3 hám onnan kóp márte suyıq úlken dáretke shıǵıw (ish ótiw). Nawqaslanǵan adamnıń mazası qashıp, ishteyi joǵaladı, hálsiz boladı. Sońınan kewil aynıw, qusıw hám ish ótiw belgileri qosılıwı múmkin. Diareyada sutkasına 10-20 márte, hátteki onnan da jiyi ish ótiwi baqlanadı. Suyıq úlken dáret penen organizm kóp muǵdardaǵı suyıqlıǵın joǵaltadı hám óz waqtında medicinalıq járdem kórsetilmese aqıbeti ólim menen tamamlanıw itimalı payda boladı.
Dúnya júzlik den sawlıqtı saqlaw shólkeminiń bergen maǵlıwmatları boyınsha hár jılı planetamızda 1,7 milliard diareya keselligi jaǵdayları dizimge alınadı. Diareya 5 jasqa shekemgi balalar ólimshiliginin jetekshi sebepleriniń biri bolıp, hár jılı sol sebepli 700 – 800 mıń bala nabıt boladı.
Kóbinshe ishiw, awqat tayarlaw hám jeke tazalıqtı saqlaw ushın taza suw jetispegen jerlerde ushırasatuǵın bolǵanlıqtan biziń respublikamızda da bul mashqala aktual bolıp qalmaqta.
Diareya keselligi adamǵa qalay juǵadı?
Kesellik qozdırıwshıları kóbinshe adam yaki haywanlardıń dáreti menen pataslanǵan suw arqalı tarqaladı. Bunday suwdı ishiw, awqat tayarlaw, juwınıw maqsetinde paydalanıw nátiyjesinde adamda kesellik payda bolıwı itimal. Jeke gigiena qádeleri saqlanbaǵan jaǵdayda adamnan adamǵa da juǵadı. Azıq-awqatlardıń nadurıs tayarlanıwı yaki saqlanıwı kesellik keltirip shıǵarıwshı sebeplerdiń biri bolıp tabıladı. Dáret penen pataslanǵan suw menen suwǵarǵan payıtta palız, baqsha, miywe ónimleri zárerleniwi múmkin hám olar jaqsılap tazalap juwılmaǵan jaǵdayda mikroblar adam organizmine túsedi. Sonday aq pataslanǵan suwda órshigen balıq ta nadurıs tayarlansa kesellik keltirip shıǵarıw qáwpi bar.
Diareyanın aldın alıw ilájları
Diareya kesellikleriniń aldın alıwǵa hám emlewge boladı. Bunıń ushın:
• qáwipsiz, sapalı ishimlik suwınan paydalanıwımız kerek. Arnawlı tazalanǵan yamasa qaynatılǵan suw ishiw, balalardı da sol ádetke uyretiw zárúr;
• jaz aylarınıń ıssı kúnlerinde ashıq suw háwizlerinde shomılǵanda suwdıń tazalıǵına itibar beriw hám bul suwdı jutıp almaw;
• bala ómiriniń dáslepki 6 ayında tek ananıń kókirek súti menen baǵıw;
• tez buzılatuǵın azıq-awqatlıq ónimlerdi suwıtqıshta saqlaw, olardıń paydalanıw múddeti ótip ketken jaǵdayda jemew;
• ovoщ-miywe ónimlerin taza suwda jaqsılap juwıp jew, ásirese jerge jaqın ósetuǵın qulpınay sıyaqlı ónimlerdiń tazalıǵına júdá úlken itibar beriw kerek;
• azıq-awqatlardı tayarlaw, saqlaw qádelerine boysınıwımız tiyis;
• ıdıs-tabaqlardıń taza juwılıwına hám saqlanıwına itibar beriw, shiyki hám pisirilgen ónimlerdi tuwraw ushın bólek-bólek taqtayshalar, pıshaqlardan paydalanıwımız kerek,
• belgilenbegen orınlarda, kóshelerde satılıp atırǵan, qanday sharayatta hám kimler tayarlaǵanlıǵı belgisiz azıqlıq zatlardı jemew;
• jeke gigiena qádelerin saqlaw, qoldı sabınlap juwıw dárkar. Ásirese hájetxanadan soń, balanıń dáretin tazalaǵan soń, mallarǵa qaraw, qoralardı tazalaǵannan keyin, azıq-awqat tayarlawdan aldın, awqat jew hám balanı awqatlandırıwdan burın qoldı sabınlap juwıwdı zinhar esten shıǵarmawımız kerek;
• hájetxana, juwınıw qurılmalarımızdıń sharayatın jaqsılaw, taza uslaw hám dezinfekciyalap turıw;
• awıl, qala hám basqa da xalıq jasaw orınlarında, úylerimizde shıǵındılardıń jıynalıp qalmawın kadaǵalap, bárqulla tazalap barıwımız kerek,
• shıbın, nangórek hám taǵı basqa jánliklerdiń kóbeyiwine jol koymaw ilájları diareyanıń aldın aladı.
Kesellik belgileri payda bolgan jaǵdayda dárhal emlew-profilaktikalıq mákemelerine múrájat etiw zárúr. Bul mákemelerde suyıqlıq ishkizip emlew punktleri islep tur hám olar regidron yaki basqa tiyisli preparatlar menen támiyinlengen. Xabarlasqan hár bir nauqasqa tiyisli járdem kórsetiledi.

Óz betinshe hár qıylı dáriler, antibiotikler ishiw múmkin emes, sebebi diareyanı qaysı mikrob shaqırǵanın bilmey turıp emlew qıyın hám tásir etiwshi dáriler buyırılmasa nawqastıń jaǵdayı awırlasıp ketiwi itimal. Bul ásirese kishkene balalar ushın júdá qáwipli.
Shomanay rayonı Sanitariya-epidemiologiyalıq tınıshlıq hám jámiyet salamatlıǵı bólimi